Jarosław Kozłowski w Galerii Miejskiej Arsenał – „Tak albo nie i vice versa”: sztuka, która rozbraja konwencje

Poznań ponownie staje się areną prowokacyjnej i intelektualnie wymagającej wystawy, której kuratorem jest Marek Wasilewski. „Tak albo nie i vice versa” to najnowsza ekspozycja Jarosława Kozłowskiego, artysty, który od dziesięcioleci nieustannie rozgrywa z pojęciem sztuki swoją przewrotną, często nieoczywistą partię. Tym razem, zabierając widzów w podróż przez meandry epistemologicznej niepewności, wystawa rzuca światło na hermetyczną, ale jakże aktualną dyskusję o granicach poznania, roli odbiorcy i sensie sztuki.

Sztuka jako pole gry i myślenia

Jarosław Kozłowski to jedno z najbardziej fascynujących zjawisk polskiej sztuki konceptualnej. Już w manifestowym tekście z 1970 roku – „Sztuka jako sztuka” – zaczyna stawiać fundamentalne pytania o to, czym jest sztuka, a czym – mimo powszechnych wyobrażeń – na pewno nie jest. Dla niego nie jest to pojęcie zamknięte wyłącznie na estetykę czy kategorię piękna, które niegdyś dominowały w odbiorze dzieł. Artysta definiuje ją przede wszystkim przez pryzmat idei, intencji twórcy oraz dialogu z odbiorcą. Sztuka, w jego ujęciu, nie musi przełożyć się na namacalny obiekt – może być impulsem do refleksji, instrukcją, wydarzeniem albo monochromatycznym tekstem.

„Sztuka spełnia się w kontakcie z odbiorcą,” podkreśla Kozłowski, „którego zapraszam do rozmowy, do ewentualnej dyskusji. Staram się więc, by moje ‘wypowiedzi’ były w miarę transparentne i prowokowały do dialogu albo kłótni.” W ten sposób autor zmienia rolę widza z biernego konsumenta estetycznych wrażeń na współtwórcę znaczenia dzieła.

Dziedzictwo intelektualne i artworld

Warto zauważyć, że sposobowi patrzenia Kozłowskiego bliskie są teorie innych myślicieli sztuki. Jerzy Ludwiński, niegdyś bliski przyjaciel artysty i znawca awangardy współczesnej, pisał o stałym oddalaniu się dzieła od materialności, opisując je jako „fakt”, „wydarzenie” lub „strukturę myślową”. Idea stawała się ważniejsza niż forma, a artysta – kimś na wzór badacza świata, którego celem jest nie tyle stworzenie obiektu, co wzbudzenie procesów myślowych.

Z kolei amerykański filozof sztuki Arthur C. Danto rozwinął pojęcie „artworldu”, czyli sieci instytucji, praktyk i teorii tworzących kontekst dla rozpoznania „czegoś” jako sztuki. Bez takiego kontekstualnego zaplecza nawet najbardziej nowatorski przedmiot może zostać zignorowany. Kozłowski nieustannie poddaje krytyce mitologizację galerii czy instytucji artystycznych – między innymi właśnie poznańską Galerię Miejską Arsenał. W jej przestrzeni znajduje się bowiem jego ukryty symboliczny punkt odniesienia – powstałe w 2022 roku rysunki na odsłoniętej cegle, które dziś leżą u podstaw jego najnowszej wystawy.

Manualny gest: błądzące ślady tradycji

W twórczości Jarosława Kozłowskiego bardzo ważna jest relacja pomiędzy nowoczesną ideą a tradycyjnym gestem artysty. Choć sam konsekwentnie dekonstruuje estetykę, malarska plama czy kreska pojawiają się u niego jako ślady świadomego gestu ręki. Ręczne notacje i pozornie przypadkowe znaki nadają pracom wyraz osobistej obecności twórcy – są świadectwem wolności tworzenia bez narzuconych celów. Artysta mówi o swojej koncepcji „świadomej bezużyteczności” – gesty te nie służą funkcjonalnym celom; ich wartość to aktywność możliwa dzięki wolności artystycznej pozbawionej zewnętrznych ograniczeń.

„Tak albo nie i vice versa” – tytuł, który zmusza do namysłu

Zagadkowy tytuł wystawy stanowi rdzeń konceptualny całej ekspozycji. Jest niejako artystycznym odpowiednikiem zasady nieoznaczoności Wernera Heisenberga – fundamentalnego prawa fizyki kwantowej, które mówi, że nie da się jednocześnie precyzyjnie zmierzyć dwóch powiązanych ze sobą wielkości, takich jak położenie i pęd cząstki. Zasada ta podważa klasyczne podejście do rzeczywistości jako obiektu jednoznacznego i przewidywalnego.

Podobnie jak ta naukowa teoria zakwestionowała obiektywność pomiaru i rolę obserwatora, tak Kozłowski otwiera pole do dyskusji nad relatywnością poznania w sztuce i świecie. Wystawa stawia pytanie o istnienie jasnych granic pomiędzy „tak” i „nie”, pokazując, że te opozycje często się przenikają i zmieniają rolę obserwatora. Jak wskazuje artysta: nasz sposób widzenia decyduje o interpretacji rzeczywistości.

Kalendarium:

• 2022 r.: powstają rysunki Jarosława Kozłowskiego na odsłoniętej cegle w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu – prace te w późniejszym czasie stają się częścią kolekcji galerii i punktem odniesienia dla najnowszej wystawy.
• 2024 r.: otwarcie wystawy „Tak albo nie i vice versa” w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu, kuratorstwa Marka Wasilewskiego.

„Tak albo nie i vice versa” to doskonały przykład tego, jak współczesna sztuka może być jednocześnie intelektualną grą i zaproszeniem do refleksji na temat własnej natury. Jarosław Kozłowski prowokuje do odrzucenia prostych odpowiedzi i szukania wieloaspektowych interpretacji. Jego wystawa w poznańskim Arsenale to okazja do spotkania z dziełem sztuki jako procesem myślowym, dialogiem między autorem a odbiorcą oraz podróżą przez samo pojęcie poznania.

To prawdziwe święto dla tych, którzy szukają w sztuce czegoś więcej niż tylko efektownych obrazów czy zdobnych przedmiotów – tym razem chodzi o myśl, która wykracza poza granice tego, co nam znane i oczywiste.

Marek Wasilewski (kurator), Jarosław Kozłowski – „Tak albo nie i vice versa”
Galeria Miejska Arsenał, Poznań
Wystawa czynna od czerwca 2024 roku