„Tak albo nie i vice versa” – wystawa Jarosława Kozłowskiego w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu: sztuka jako gra znaczeń i refleksja nad naturą poznania

Poznańska Galeria Miejska Arsenał zaprasza na nową wystawę jednego z najbardziej wyrazistych twórców polskiej sztuki konceptualnej – Jarosława Kozłowskiego. Ekspozycja pod tytułem „Tak albo nie i vice versa” to nie tylko kontynuacja poważnej artystycznej gry z pojęciem sztuki, którą artysta prowadzi od dekad, ale również głęboka filozoficzna refleksja zawieszona pomiędzy jednoznacznością a ambiwalencją, pewnością a wątpliwością.

Jarosław Kozłowski, postać znana i ceniona na rodzimym i międzynarodowym rynku sztuki, od dawna konsekwentnie bada granice i istotę tego, czym jest sztuka oraz czym nie powinna być. Jego energia twórcza wyrasta z manifestu „Sztuka jako sztuka” z 1970 roku, który odegrał fundamentalną rolę w redefiniowaniu postrzegania dzieła. Dla Kozłowskiego najważniejsza nie jest powierzchowna estetyka ani piękno utrwalone w materialnym obiekcie, lecz nieuchwytna, ale fundamentalna idea, która inspiruje i prowokuje do myślenia.

Idea ponad formą – powrót do korzeni konceptualizmu

Już manifest z 1970 roku był próbą zerwania z tradycyjnym pojmowaniem sztuki jako wyłącznie wizualnej przyjemności czy dekoracji. W jego ujęciu, sztuką może być nawet coś niematerialnego – idea, myśl czy koncept bez konieczności zaistnienia w fizycznej formie. Duże pole do popisu daje tutaj intencja twórcy oraz świadomość uczestnictwa odbiorcy w specyficznym języku, jaki artysta konstruuje.

Kozłowski uznaje, że prawdziwa sztuka to ta, która jest aktorem rozgrywającym dialog z widzem. Ten dialog nie musi być miękki i wzniosły – artysta wręcz zachęca do prowokacji, sprzeczki czy kontestacji: „Sztuka spełnia się w kontakcie z odbiorcą, którego zapraszam do rozmowy, do ewentualnej dyskusji. Staram się więc, by moje <> były w miarę transparentne i prowokowały do dialogu albo kłótni” – mówi artysta.

Działania Kozłowskiego przybierają formy dalekie od klasycznych obrazów czy rzeźb – to teksty, instrukcje, instalacje albo dokumentacje wydarzeń. Wszystko służy dekonstrukcji tradycyjnych narzędzi artystycznych oraz estetycznych norm.

Między ideą a materialnością – filozofia sztuki według Ludwińskiego i Danto

Warto zwrócić uwagę na kontekst myślowy, w jakim funkcjonuje współczesne rozumienie sztuki prezentowane przez Kozłowskiego. Jego wieloletni przyjaciel Jerzy Ludwiński wielokrotnie podkreślał, że dzieło przestało być po prostu przedmiotem – stało się strukturą myślową i wydarzeniem intelektualnym. Liczy się nie tyle fizyczność dzieła co same idee, które wyzwalają proces myślowy u odbiorcy. Ta zmiana paradygmatu sprawia, że artysta nie jest już tylko twórcą obiektów, lecz badaczem i badaczką horyzontów poznania.

Podobne refleksje odnajdujemy u Arthura C. Danto – amerykańskiego filozofa sztuki, który w eseju „The Artworld” zwrócił uwagę na znaczenie kontekstu i instytucjonalnego środowiska – tzw. artworld’u – w definiowaniu tego, co uznajemy za sztukę. To właśnie sieć galerii, muzeów, teorii i praktyk nadaje słowom „to jest sztuka” sens i moc sprawczą. Jarosław Kozłowski zdaje się świadomie dekonstrukować też mitologizację tych instytucji; przykład można zobaczyć tuż za ścianami Galerii Miejskiej Arsenał – gdzie na odsłoniętych cegłach zachowały się jego rysunki z 2022 roku, dziś stanowiące integralną część kolekcji.

Bezużyteczna bezużyteczność gestu

Mimo teoretycznego podejścia do sztuki związanej z niematerialnymi ideami i konceptami, Kozłowski nie zapomina o znaczeniu manualnego gestu malarskiego. Na jego pracach widoczna jest malarska plama, kolorowa kreska oraz odręczne notacje – wszystkie te elementy są świadomym elementem gry i dekonstrukcji narzędzi artystycznych.

Artysta mówi o „świadomej bezużyteczności” tego gestu, która nie ma pejoratywnego wydźwięku. Wręcz przeciwnie – traktuje ją jako gwarancję wolności twórczej i swobodnej aktywności intelektualnej. Bezużyteczność staje się tu symbolem autonomii dzieła i braku instrumentalizacji sztuki na rzecz czysto poznawczej satysfakcji: „Podoba mi się ona tym bardziej, że uwolniona od zewnętrznych determinacji uwiarygadnia ową bliską mi ideę wolności artystycznej.”

„Tak albo nie i vice versa” – wystawa oscylująca między pewnością a niepewnością poznawczą

Tytuł wystawy to nie tylko słowna gra: „Tak albo nie i vice versa” stanowi refleksję nad epistemologiczną niejednoznacznością i relatywizmem poznania, paralelnie do zasady nieoznaczoności Heisenberga – słynnego fizyka kwantowego. Zasada ta mówi, że nie da się jednocześnie zmierzyć precyzyjnie pewnych parametrów (np. położenia i pędu cząstki), ponieważ samo dokonanie obserwacji wpływa na stan badanego obiektu.

Podobnie Kozłowski podważa klasyczne dychotomie „tak” i „nie” sugerując, że rzeczywistość oraz poznanie świata wymagają uwzględnienia wieloznaczności i subiektywności. Artysta zaprasza odbiorcę do stanu epistemologicznej niepewności; jak fizyk kwantowy w laboratorium – widz zostaje uwikłany w proces interpretacji, podczas którego sam kształtuje znaczenie dzieła.

Wystawa pokazuje nam jak na płaszczyźnie sztuki przejawia się analogiczna do naukowej zasada: poznanie to proces aktywny, złożony i pełen sprzeczności. Nie ma stałych punktów odniesienia – wszystko jest płynne i otwarte na ciągłe przedefiniowania.

Kalendarium wystawy w Galerii Miejskiej Arsenał:

• Otwarcie wystawy: maj 2024
• Czas trwania: maj–lipiec 2024
• Kurator: Marek Wasilewski
• Miejsce: Galeria Miejska Arsenał, Poznań
• Aktywności towarzyszące: wykłady kuratorskie oraz spotkania z Jarosławem Kozłowskim

Wystawa „Tak albo nie i vice versa” to wyjątkowa okazja do zmierzenia się ze sztuką myślenia o sztuce przez pryzmat idei jednego z najważniejszych współczesnych artystów polskich. Jarosław Kozłowski snuje opowieść o świecie pełnym sprzeczności i niejednoznaczności, który czeka na naszych obserwatorów nie tyle z odpowiedziami, co z pytaniami i zaproszeniem do prowokacyjnego dialogu.

To zaproszenie do uczestnictwa w sztuce jako rozmowie pełnej niuansów i różnorodnych perspektyw sprawia, że ta ekspozycja jest nie tylko wydarzeniem artystycznym wysokiej klasy, ale też intelektualnym doświadczeniem godnym pierwszorzędnych instytucji sztuki współczesnej.

Galeria Miejska Arsenał kolejny raz udowadnia swoją rolę miejsca o kluczowym znaczeniu na mapie kulturalnej Poznania – tego miasta otwartego na nowe idee, wyzwania i poszerzanie granic odbioru sztuki przedmiotowej.

Zapraszamy do zanurzenia się w tym fascynującym świecie Jarosława Kozłowskiego!