ONA i JA – tajemnica sztuki na nowo odkryta w Poznaniu

W muzyce aż roi się od historii tajemniczych spotkań, eksplozji inspiracji i nieodkrytych melodii – a co dopiero w świecie sztuk wizualnych! W samym sercu Poznania, stolicy wielkopolskiej kultury i nieustannych artystycznych fermentów, rozgrywa się wyjątkowa opowieść o sztuce, pamięci i tożsamości, która łączy dwie wybitne artystki – Annette Messager i Izabellę Gustowską. To historia, której echo przebrzmiało przez cztery dekady, by dziś ponownie rozbłysnąć na nowo, nasycone doskonałą energią dialogu międzynarodowego.

Tajemnica koperty, która powróciła po latach

Na początku był list – koperta, a właściwie zbiór prac Annette Messager, legendy francuskiej sceny artystycznej, które przez przypadek odnalazły się po latach w poznańskiej pracowni Izabelli Gustowskiej. Prace miały zostać pokazane podczas wspólnej wystawy w legendarnej Galerii ON (1981), miejscu niezwykłym i ważnym dla lokalnej awangardy. Niestety, los okazał się przewrotny. Stan wojenny, który wprowadzono tamże w grudniu 1981 roku, brutalnie przerwał artystyczne plany – galeria zamknięto, a magazyny z materiałami usunięto. Koperta z pracami Messager zaginęła na niemal czterdzieści lat, czekając cierpliwie na swój powrót.

Jej ponowne odnalezienie to fascynujący moment nie tylko dla samej historii sztuki w Poznaniu, ale i dla współczesnej refleksji nad tym, jak działa pamięć artystyczna i jak bardzo jest ona podatna na polityczne i społeczne zawirowania. Ta koperta stała się symbolem „niedokończonego dialogu” między sztuką francuską a polską oraz zaproszeniem do nowej rozmowy.

ONA i JA – dwa „ja”, jedna historia

„ONA” to Annette Messager (ur. 1943) – jedna z najważniejszych postaci francuskiej sztuki współczesnej, ikona feministycznego myślenia o tożsamości i ciele. „JA” to Izabella Gustowska (ur. 1948), reprezentantka późnego pokolenia powojennej awangardy polskiej, artystka, której twórczość przesiąknięta jest poszukiwaniem własnego głosu w labiryncie pamięci i sporów społecznych.

Choć nigdy się nie spotkały osobiście, ich drogi przecinały się na wielu płaszczyznach. Obydwie bazowały na podobnych tematach: kobiecości postrzeganej jako konstruktu społecznego i osobistego doświadczenia, ciała jako nośnika pamięci oraz ciągłego kwestionowania „stałego ja” w sztuce – jednej spójnej tożsamości, która w rzeczywistości okazuje się zmienna i rozwijająca.

Obie łączy również fascynacja słowem: u Messager tekst pojawiał się jako kluczowy element instalacji, haftów i kolaży – swoisty komentarz do życia i sztuki zarazem. Gustowska z kolei nieustannie łączy literaturę z obrazem, jej teksty pełne są metafor i poetyckich refleksji stanowiących nieodłączny element jej dzieł.

Wystawa jak podróż w czasie i przestrzeni

Za kuratorką Markiem Wasilewskim stoi monumentalne przedsięwzięcie: wystawa ONA i JA, która prezentowana będzie w Poznaniu w 2025 roku. To nie tylko ekspozycja prac sprzed lat, ale przede wszystkim zaproszenie do tajemnicy obecnej w każdej chwili tworzenia sztuki. Wystawa staje się swoistym zapisem podróży: czasem obejmującym niemal pół wieku różnic pokoleniowych i doświadczeń różnych światów, przestrzenią od Europy po egzotyczną wyspę Isabel – należącą do archipelagu Galapagos.

To właśnie tam Izabella Gustowska odbywa „wewnętrzną wyprawę” – pełną lustrzanych odbić, sobowtórów i demonicznych wariacji jaźni. Nieprzypadkowo Galapagos, miejsce naukowych odkryć Darwina oraz symbol ewolucji i przemiany biologicznej (a co za tym idzie: także duchowej), staje się metaforą poszukiwania własnej tożsamości i procesu twórczego.

Na wystawie widzowie zobaczą fragmentaryczne obrazy, tajemnicze instalacje łączące rzeźbę z fotografią, dźwiękiem i tekstami poetyckimi. To melancholijna, a zarazem ekscytująca narracja intymna, niejednoznaczna – jak każda psychiczna podróż do wnętrza artystki, ale także uniwersalna opowieść o świecie kobiet zaangażowanych w sztukę i życie.

Kalendarium projektu „ONA i JA”:

• Luty 2025 – rozpoczęcie prac nad wystawą; Izabella Gustowska rozpoczyna notatnik podróży.
• Wiosna-Lato 2025 – intensywne prace warsztatowe; dokumentowanie inspiracji przyrodniczych z wyspy Isabel.
• Jesień 2025 – finalizacja dzieł; selekcja fotografii oraz tekstów.
• Listopad 2025 – premiera wystawy oraz publikacja towarzyszącej jej książki–notatnika podróży.

Wystawa ma formę intermedialną – łączy różnorodne środki wyrazu podkreślające fragmentaryczność ludzkiego doświadczenia. Dźwiękowe pejzaże mieszają się z wizualnymi kolażami; fotografie wydobywają migawki pamięci; obiekty rzeźbiarskie symbolizują złożoność kobiecej cielesności i narracji.

Notatnik podróży – klucz do zrozumienia

Towarzysząca wystawie książka stanowi ważną część projektu. To oscylujący między dokumentem a poetyckim sprawozdaniem dziennik Izabelli Gustowskiej; zapis chaosu myśli i emocji powstałych podczas pracy nad wystawą oraz refleksji nad dawną współpracą z Annette Messager.

Przenikanie się spraw prywatnych i publicznych wydarzeń, autobiograficzność i uniwersalizm wierszy oraz odniesień do innych kobiet-artystek kształtuje wielowymiarową narrację o odkrywaniu własnej tożsamości w kontekście historycznych i kulturalnych zawirowań.

Sztuka jako dialog pokoleń i doświadczeń

ONA i JA to coś więcej niż wystawa – to świadectwo odwiecznej tajemnicy sztuki. Jak wypowiedziała Annette Messager: „Istotą sztuki jest tajemnica”, a Izabella Gustowska dodała: „Prawdą sztuki jest tajemnica”. To sekret tkwiący w nieuchwytnym wydźwięku obrazów, słów i gestów tworzących język naszych „ja”.

Projekt ten przywraca głos zapomnianej kopercie sprzed lat, tłumacząc ją na współczesny język doznań i refleksji. W dobie cyfryzacji oraz natłoku informacji przypomina o sile ciszy między słowami, niewidzialnych nici między artystkami rozdzielonymi granicami geograficznymi i historycznymi.

Poznań – platforma tej niezwykłej konfrontacji – po raz kolejny potwierdza swoje miejsce na mapie międzynarodowej sztuki awangardowej. Dzięki tej wystawie miasto staje się tymczasowym azylem dla duchowego dialogu dwóch kobiet-artystek, które choć nigdy się nie spotkały twarzą w twarz, tworzą razem dzieło opowiadające o pamięci, tożsamości i niekończącej się wędrówce ku prawdzie ukrytej w tajemnicy.

To zaproszenie dla wszystkich poszukiwaczy artystycznych zagadek i miłośników wielowymiarowych narracji wizualnych: zanurzcie się w świat ONA i JA – podróż na styku dwóch kultur, dwóch ciał i wielu jaźni istniejących jednocześnie.

Kiedy?: od listopada 2025
Gdzie?: Galeria ON, Poznań
Kurator: Marek Wasilewski

Niech tegoroczna jesień stanie się czasem odkrywania zapomnianych historii wpisanych w ciało sztuki!