ONA i JA – spotkanie dwóch światów, dwóch kobiet i jednej tajemnicy. Nowa wystawa w Poznaniu odsłania nieopowiedziane rozdziały sztuki

W sercu artystycznego Poznania rozgrywa się niezwykła historia – opowieść o spotkaniu, jakiego nigdy nie było, a mimo to pulsuje ona głębokim kontaktem duchowym i twórczym pomiędzy dwiema artystkami: francuską Annette Messager i polską Izabellą Gustowską. Ich wspólna wystawa, której premiera zaplanowana jest na 2025 rok, to nie tylko ukazanie twórczości, ale przede wszystkim próba odkrycia i dopowiedzenia artystycznej tajemnicy zamkniętej na czterdzieści lat w odnalezionej kopercie.

Annette i Izabella – równoległe światy

Annette Messager, która przyszła na świat w 1943 roku, uważana jest za jedną z ikon sztuki współczesnej Francji. Jej prace, oscylujące na styku fotografii, rzeźby i instalacji, od lat poruszają tematy kobiecości, tożsamości i pamięci, zawsze są przesiąknięte ironią, introspekcją i głębokim humanizmem. Z kolei Izabella Gustowska, polska artystka z rocznika 1948, rozwijała swój język artystyczny po drugiej stronie żelaznej kurtyny, zmagała się z ograniczeniami epoki, a jej dzieła równie ekspresyjne i wyrafinowane również eksplorowały kwestie kobiecości i wielowymiarowej tożsamości. Choć dzieli je pięć lat życia i różne konteksty polityczno-społeczne, to duch ich prac i artystyczne pytania pokrywają się zaskakująco mocno.

Ani jedna, ani druga artystka nigdy nie spotkały się osobiście. Jednak ich losy splatają się w poznańskiej Galerii ON – przestrzeni, która tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce miała pokazać wspólną wystawę Annette Messager. Niestety represje polityczne – stan wojenny ogłoszony 13 grudnia 1981 roku oraz związane z nim zakazy działalności kulturalnej – uniemożliwiły realizację projektu. Zaginiona koperta z pracami Messager została odnaleziona dopiero dekady później – w pracowni Izabelli Gustowskiej, czekając na odkrycie i opowiedzenie historii na nowo.

Tajemnica zamknięta w kopercie

Ta zagubiona przez lata koperta to symbol niedokończonej opowieści o spotkaniu dwóch światów sztuki – zachodniego i środkowoeuropejskiego. Annette Messager mawiała: „Istotą sztuki jest tajemnica”, na co Izabella Gustowska odpowiada: „Prawdą sztuki jest tajemnica”. Ten dialog bez słów stał się osią nowego projektu wystawy, której kuratorem jest Marek Wasilewski. To właśnie on sprowadził tę inicjatywę na poznańskie ziemie, stwarzając przestrzeń dla eksploracji artystycznej duchowej więzi ponad czasem i granicami.

Obie twórczynie korzystają ze zbliżonych środków wyrazu: fotografia przeplata się u nich z instalacją, formy rzeźbiarskie miesza tekst oraz kolaż. Ich prace podważają utrwalone stereotypy dotyczące kobiecości jako monolitu – zamiast tego proponują obraz „ja” jako mozaiki ciągle zmieniających się elementów. Słowo pisane odgrywa tu rolę kluczową – zarówno jako manifest, jak i intymny zapisek.

Wystawa jako podróż w czasie, przestrzeni i duszy

„ONA i JA” to więcej niż wystawa – to swoisty wehikuł czasu i przestrzeni tworzący nowe narracje wokół tożsamości i sztuki. Izabella Gustowska otwiera przed widzami swój notatnik podróży – zapiski od lutego do listopada 2025 roku, które mówią o chaosie myśli, inspiracjach i codziennych doświadczeniach będących fundamentem tworzonego projektu. Jej wyprawa na wyspę Isabel należącą do archipelagu Galapagos ma symboliczny wymiar – wyspa odcięta od świata, pełna zwierzęcych sobowtórów i tajemniczego życia przyrody stanowi pretekst do rozmyślań o lustrzanych odbiciach własnej tożsamości.

Towarzyszące wystawie zapętlenia obrazów, dźwięków i obiektów tworzą przestrzeń intermedialną – w której rzeczywistość miesza się z fikcją, a prywatne historie splatają z globalnymi lękami dotyczącymi przyszłości naszej planety. Izabella pragnie „zapętlić nasze demony, nasze cienie, nasze twarze i sobowtóry”, a zastępowanie jednych obrazów innymi buduje wielowarstwowy dialog ze światem i samą sobą.

Kalendarium wydarzeń:

• Luty – listopad 2025 – czas powstawania notatnika podróży Izabelli Gustowskiej, zapis chaosu myśli, inspiracji i codziennych rytuałów związanych z przygotowaniem wystawy.
• Premiera wystawy „ONA i JA” – planowana w 2025 roku w Galerii ON w Poznaniu.
• Towarzysząca publikacja książki-notatnika – kompozycja tekstów oraz fotografii Izabelli Gustowskiej dokumentująca proces twórczy oraz interpretacje prac Annette Messager.

Sztuka jako dialog między pokoleniami i kulturami

„ONA i JA” to projekt wyjątkowy również dlatego, że łączy dwie artystki pokolenia formującego się na tle fundamentalnych przemian politycznych i społecznych w Europie XX wieku. Mimo położenia po dwóch stronach żelaznej kurtyny ich twórczości rezonują ze sobą przez ponadczasowe tematy: rozważania o roli kobiety w społeczeństwie, walce z narzuconymi rolami czy poszukiwanie indywidualnej tożsamości jako skomplikowanego konstrukt kulturowego.

To także pontyfikat – pokazanie jak sztuka bywa świadkiem historii z perspektywy jednostki oraz jak przez lata zakuwane w milczenie projekty mogą odnaleźć swoje zakończenie wiele dekad później.

Kuratorowanie Marka Wasilewskiego

Kurator Marek Wasilewski w mistrzowski sposób scala te rozbieżne wątki historyczne oraz twórcze kobiety w spójną narrację. Jego pomysł wydobywa ze zwykłego faktu odnalezienia starych prac coś więcej – emocjonalny ładunek nadziei na nowe początki oraz afirmację sztuki jako przestrzeni tajemnicy i nieprzewidywalności.

Wystawa „ONA i JA” będzie nie tylko retrospekcją czy prezentacją archiwalnych materiałów. To aura tajemnicy rozpostartej między dwiema postaciami oddzielonymi czasem i granicami – a jednak nierozłącznie połączonymi przez idee i język sztuki. Jej otwarcie będzie świętem nie tylko dla miłośników sztuki współczesnej, ale także dla wszystkich poszukujących refleksji nad własnym „ja” we współczesnym świecie pełnym zmian i niepewności.

W Poznaniu czeka nas wydarzenie fascynujące niczym ekskluzywny koncert dla duszy – spotkanie dwóch bluesowych głosów zza żelaznej kurtyny, które dzięki sile sztuki mówią jedno ponadczasowe zdanie: „Prawdą sztuki jest tajemnica”.