ANA ONA – JA: Tajemnica zaklęta w czasie. Spotkanie dwóch artystek, które nigdy się nie poznały

To historia, która mogłaby być kanwą filmu artystycznego, scenariuszem na wystawę życia czy opowieścią o „co by było gdyby”. I tym razem zbieg okoliczności i los zadecydowały o powstaniu niezwykłego dialogu między dwiema wyjątkowymi artystkami – Annette Messager i Izabellą Gustowską. Choć ich drogi nigdy się nie przecięły, a ich spotkanie pozostało nierealizowaną wizją, to właśnie teraz ich prace i myśli splatają się w Poznaniu na ekspozycji zatytułowanej „ONA i JA”. To opowieść o sztuce, tajemnicy, tożsamości, kobiecości, a przede wszystkim o odkrywaniu na nowo dzieł zamkniętych w kopercie sprzed lat.

KOPERTA Z PRZESZŁOŚCI – 40 lat czekania na ujawnienie tajemnicy

Wszystko zaczęło się od przypadkowego odnalezienia w poznańskiej pracowni Izabelli Gustowskiej porzuconej wiele lat temu koperty. Ukryta między sztalugami i stosem szkiców zawierała prace Annette Messager – francuskiej artystki, która miała je zaprezentować na wystawie organizowanej w poznańskiej Galerii ON. Plany pokrzyżowały wydarzenia tuż po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce w 1981 roku – represyjne prawo narzucone przez władze zmusiło do zamknięcia galerii, a koperta zaginęła na dekady.

Teraz, po blisko 40 latach biernego czekania, prace domagają się swojego głosu. To jak otwarcie zamrożonego w czasie archiwum, które pobudza wspomnienia, wywołuje refleksje i zaprasza do dialogu ponad granicami i epokami. Życie pisze najlepsze scenariusze, a ta historia udowadnia, że tajemnica jest siłą napędową sztuki – jak powiedziała sama Annette Messager: „Istotą sztuki jest tajemnica”, a Izabella dodała: „Prawdą sztuki jest tajemnica”.

Dwa pokolenia, dwa światy – wspólna nić w wielu niuansach

Annette Messager i Izabella Gustowska to artystki urodzone odpowiednio w 1943 i 1948 roku – dzieli je pięć lat, ale łączy wspólnota doświadczeń pokoleniowych i twórczych fascynacji. Choć dzieliła je żelazna kurtyna i odmienne realia życia w Europie Zachodniej i za „żelazną zasłoną”, obie kształtowały się podobną estetyką i światopoglądem.

Ich prace to złożone neoplany wizualne – łączą elementy fotografii, instalacji, rzeźby i tekstu. Silnie osadzone w tematyce ciała – jako miejsca tożsamości, pamięci oraz osobistego i społecznego archetypu kobiecości. Obie przekraczały ograniczenia patriarchalnej kultury, demaskowały role narzucone płciowo, poddając krytyce narzucone stereotypy.

To właśnie w tych różnych odsłonach feministycznej refleksji odnajdujemy ważne punkty styczne między Messager a Gustowską. Ich sceptyczne podejście do idei spójnego i jednolitego „ja” zostało wyrażone za pomocą różnorodnych mediów artystycznych. Słowo pełniło istotną rolę – obecne było zarówno w haśle artystycznym Messager, jak i w tekstowych komentarzach oraz poetyckich zapiskach Izabelli.

„ONA i JA” – wystawa o podróżach między czasem i przestrzenią

Nowa wystawa prezentowana w Poznaniu jest metaforycznym dialogiem dwóch artystek – rozmową o tajemnicy towarzyszącej sztuce, poszukiwaniu i odkrywaniu. To również efekt podróży wewnętrznej oraz realnej wyprawy Izabelli Gustowskiej na wyspę Isabel w archipelagu Galapagos. Ta egzotyczna przestrzeń inspiruje artystkę do wielowarstwowego przeglądu siebie samej i świata.

Jak sama twórczyni notuje: „Chcę zapętlić nasze demony, nasze cienie, nasze twarze i nasze sobowtóry”. Podróż ta to opowieść o podwójności – bliźniaczym odbiciu siebie poprzez pryzmat przyrody południowoamerykańskiej i gwałtownych przemian współczesności. W świecie zagrożonym katastrofą klimatologiczną i społeczną ustawia lustrzane odbicia tożsamości – osobiste i kolektywne.

Ekspozycja to intermedialne doświadczenie – łączy dźwiękowe pejzaże, fotografie, instalacje i obiekty przestrzenne. Zapętlenia narracji mogą budzić niepokój, ale też fascynację możliwościami interpretacji. To fragment intymnego dziennika artystki ubrany w symboliczną maskę, która jednocześnie odsłania i skrywa.

Kalendarium projektu „ONA i JA”

• luty–listopad 2025 – okres intensywnej pracy twórczej Izabelli Gustowskiej nad projektem; wielomiesięczne poszukiwania inspiracji, tworzenie nowych prac i dokumentacja podróży,
• Wyprawa na wyspę Isabel, Galapagos – ważny moment refleksji oraz wizualnego i konceptualnego przygotowania materiałów,
• Przygotowanie intermedialnej wystawy w Galerii ON w Poznaniu,
• Premiera specjalnie wydanego notatnika-podróży – książki ilustrowanej tekstem i zdjęciami; zapis chaosu myśli i twórczych zmian.

Notatnik podróży – klucz do zrozumienia

Nowość towarzysząca wystawie wydawnicza perełka – notatnik-podróż stworzony przez Izabellę Gustowską dokumentuje proces twórczy artystki będący niejako manifestacyjnym zapiskiem powrotu do przeszłości połączonym z osobistym przeżyciem teraźniejszości.

Teksty poetyckie, drobne komentarze, archiwalne fragmenty oraz fotografie miejskich pejzaży czy przyrodniczych detali układają się w mozaikę refleksji nad codziennością oraz ziemią dotykającą zarówno duchowości, jak i biologii istnienia. Te literacko-wizualne ćwiczenia stają się kluczem do odczytywania samej wystawy i kryjącym się za nią napięciem między realnością a fikcją.

Kurator Marek Wasilewski o „ONA i JA”

Prace Izabelli Gustowskiej i Annette Messager udowadniają uniwersalność tematu tożsamości oraz siłę kobiecej narracji w sztuce współczesnej. Jak podkreśla kurator Marek Wasilewski: „Ta wystawa wpisuje się w nieustanne pytanie o granice jaźni i inności oraz podtrzymuje dialog między pokoleniami kobiet-artystek”.

„ONA i JA” to więcej niż retrospekcja czy reedycja – to żywy organizm ciągle zmieniający swoje oblicze dzięki nowym odczytaniom. Praca z materiałem sprzed lat nie jest tylko archeologicznym odkryciem, lecz przestrzenią zmiany, interakcji i nieoczywistych powrotów.

Podsumowanie

„ONA i JA” to swoisty pomost między światem zachodnim a postsocjalistycznym Polską lat 80., między historią a współczesnością, między realnością a fikcją. To uniwersalna opowieść o poszukiwaniu własnej tożsamości w świecie pełnym sprzeczności, gdzie sztuka działa niczym lustro odbijające nasze wewnętrzne demony i marzenia.

Wystawa ta jest ofertą dla widza otwartego na wielowarstwowość przekazu oraz gotowego na zanurzenie się w tajemnicę wpisaną w każdą formę artystycznego wyrazu. Bo jak mówią jedna przez drugą: „Istotą sztuki jest tajemnica” – bez niej nigdy nie byłoby prawdziwego dialogu ani prawdziwego poznania.

Serdecznie zapraszamy wszystkich miłośników sztuki współczesnej do Galerii ON w Poznaniu na tę wyjątkową ekspozycję – by poczuć puls historii zamkniętej na cztery dekady oraz odkryć nowe znaczenia zapomnianych ścieżek.

Galeria ON
Poznań, 2025
Kurator: Marek Wasilewski

„ONA i JA” – spotkanie dusz przez czas

Autor tekstu: [Twoje imię i nazwisko], specjalista ds. kultury współczesnej