HIV i AIDS w polskiej sztuce lat 90.: „Ja i AIDS” – nowa książka odsłania nieznany rozdział historii artystycznej Poznania

W czasach, gdy Europa Środkowo-Wschodnia przechodziła burzliwą transformację ustrojową, przy jednoczesnym kryzysie służby zdrowia i przemianie mediów, temat HIV i AIDS stał się jednym z najtrudniejszych i najbardziej kontrowersyjnych zagadnień społecznych. Chociaż pierwsze zakażenie wirusem HIV w Polsce odnotowano już w 1985 roku, a diagnozę choroby AIDS postawiono rok później, to prawdziwy ciężar dyskusji o tej epidemii spoczął na latach 90. – dekadzie nacechowanej lękiem, stygmatyzacją, ale także wyjątkowymi reakcji artystycznych, które dziś poznajemy dzięki publikacji „Ja i AIDS. Sztuka i praktyki emancypacyjne w czasach transformacji”.

Za przygotowanie książki odpowiada Magdalena Radomska z Centrum Badań nad Sztuką Europy Środkowo-Wschodniej i Spuścizną Piotra Piotrowskiego. To właśnie ona w ramach spotkania organizowanego w Poznaniu opowie o nieznanym dotąd zjawisku artystycznych i wystawienniczych działań podejmujących temat choroby w Polsce lat 90. Wydarzenie wyróżnia się między innymi tym, że będzie tłumaczone na Polski Język Migowy (PJM) – co podkreśla inkluzywny charakter debaty i chęć dotarcia do szerokiego grona odbiorców.

Nie sposób przecenić roli, jaką odegrały te artystyczne projekty w budowaniu społecznej świadomości na temat HIV i AIDS. W czasach, gdy społeczeństwo podzielone było między niewiedzę a strach, sztuka stała się formą krytycznej odpowiedzi na stereotypy i uprzedzenia. Prezentowane na licznych wystawach prace — często wykraczające poza dominujące schematy wizualne — wymuszały refleksję nad normatywnością, seksualnością oraz kondycją ludzką w obliczu epidemii.

Epidemiologia versus epidemia społeczna

Pierwsze zakażenie HIV odnotowano w Polsce w 1985 roku, a rok później zdiagnozowano przypadek AIDS. Jednak to dopiero rok 1990 i kolejne dekada stały się okresem eskalacji problemu – nie tylko pod względem liczby zachorowań, ale również chaosu informacyjnego i społecznej paniki. Transformacja ustrojowa spowodowała załamanie systemu opieki zdrowotnej; media zaczęły przemieniać się z narracyjnych do bardziej sensacyjnych form przekazu. Tak powstała niczym wirusowa „epidemia strachu”, która często przeradzała się w wykluczenie społeczne.

Sztuka jako praktyka emancypacyjna

„Ja i AIDS” stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, jak środowisko artystyczne reagowało na te okoliczności. Autorka poświęca się analizie wystaw organizowanych w miastach takich jak Poznań, gdzie centrum sztuki stawało się miejscem nie tylko ekspozycji dzieł, ale także przestrzenią debaty społecznej.

Na wystawach tych prezentowano prace wykorzystujące różnorodne media — od fotografii przez instalacje po performance — które prowokowały do zmiany percepcji osób zakażonych. Sztuka lat 90. była więc rodzajem praktyki emancypacyjnej, wyzwalającą z ciężaru społecznego wykluczenia i stygmatyzacji.

Kalendarium ważnych wydarzeń w Poznaniu:

• 1992 – pierwsze inicjatywy artystyczne poświęcone tematyce HIV/AIDS pojawiają się w lokalnych galeriach; zapoczątkowują serię performansów i debat wokół choroby.
• 1994 – zorganizowanie pierwszej ogólnopolskiej wystawy poświęconej epidemicznemu „widzeniu AIDS” w kontekście posttransformacyjnym.
• 1996 – cykl warsztatów i spotkań artystycznych z osobami zakażonymi; prace zaczynają wyraźnie przeciwstawiać się mainstreamowym stereotypom.
• 1999 – rozbudowana ekspozycja zbiorowa ukazująca różnorodność doświadczeń związanych z HIV, łącząca różne pokolenia artystów oraz badaczy.

“Ja i AIDS” – książka godna uwagi

Publikacja Magdaleny Radomskiej finansowana jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, co podkreśla jej znaczenie dla upowszechniania wyników badań artystycznych i społecznych. Warto podkreślić, że „Ja i AIDS” nie tylko dokumentuje, lecz przede wszystkim inspiruje do rewizji podejścia do trudnych tematów – zwłaszcza tych związanych z chorobą, wykluczeniem oraz prawami człowieka.

To niezwykle potrzebny głos przypominający o niesłusznie zapomnianych artystkach i artystach lat 90., którzy swoją twórczością starali się łamać tabu i budować mosty między światem medycyny a codziennością osób żyjących z HIV/AIDS.

Jeśli chcesz poznać tę wyjątkową kartę historii sztuki w Poznaniu oraz wysłuchać refleksji Magdaleny Radomskiej na temat roli sztuki w procesach emancypacji społecznej – nie przegap spotkania organizowanego przez Centrum Badań nad Sztuką Europy Środkowo-Wschodniej i Spuścizną Piotra Piotrowskiego. Inkluzywna formuła transmisji PJM gwarantuje dostępność dla wszystkich zainteresowanych.

Bo choć zagadnienie HIV/AIDS jest dziś traktowane znacznie szerzej niż kiedyś – pamięć o tym, jak kształtował je także język sztuki, pozostaje niezwykle cenna dla przyszłych pokoleń.

Źródło dofinansowania:
Publikacja została wsparcia przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze środków Funduszu Promocji Kultury. Dzięki temu mamy szansę nie tylko lepiej zrozumieć przeszłość, ale i uczynić ją inspiracją dla przemian społecznych dzisiaj.