Powrót „Arbeitsdisziplin” Rafała Jakubowicza do Galerii Miejskiej Arsenał – ikona sztuki zaangażowanej wraca do Poznania

Prowadzenie: Marek Wasilewski

W sercu Poznania, w przestrzeni Galerii Miejskiej Arsenał, powraca jedno z najważniejszych dzieł polskiej sztuki współczesnej ostatnich dekad – „Arbeitsdisziplin” Rafała Jakubowicza. To wydarzenie na skalę nie tylko lokalną, ale i ogólnopolską, stanowiące symboliczny akt refleksji nad historią sztuki, polityką cenzury oraz rolą artysty jako krytyka rzeczywistości społecznej i politycznej.

Po raz pierwszy „Arbeitsdisziplin” miało być pokazane w 2002 roku właśnie w Arsenale. Wówczas jednak ekspozycja została brutalnie przerwana – pod presją kierownictwa fabryki Volkswagena oraz ówczesnych władz miasta dyrektor galerii wycofał dzieło z wystawy. Cenzura ta wywołała szeroką i burzliwą dyskusję na temat autonomii sztuki wobec nacisków politycznych i korporacyjnych oraz roli artysty jako głosu sprzeciwu wobec dominujących narracji. Ta kontrowersyjna historia nadaje dzisiejszemu powrotowi „Arbeitsdisziplin” wymiar szczególny – dzieło po latach znalazło się w kolekcji Galerii Miejskiej Arsenał, pokazując gotowość instytucji do autorefleksji i krytycznego spojrzenia na własną przeszłość.

Kim jest Rafał Jakubowicz?

Rafał Jakubowicz, urodzony w 1974 roku w Poznaniu, to postać nieodłącznie związana z lokalną i ogólnopolską sceną artystyczną. Absolwent poznańskiej Akademii Sztuk Pięknych oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, od 2000 roku wykłada na swojej macierzystej uczelni – obecnie Uniwersytecie Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz. Kieruje tam Pracownią Sztuki w Przestrzeni Społecznej, będąc profesorem nadzwyczajnym. Jego działalność dydaktyczna łączy sztukę z analizą społeczną i historyczną, co odzwierciedla się również w jego własnej twórczości.

Artysta nie ogranicza się do jednego medium – działa w obszarze video, instalacji, projektów realizowanych w przestrzeni publicznej czy fotografii. Jego prace konsekwentnie podejmują kwestie pamięci, mechanizmów zachowywania i wypierania bolesnych śladów historii oraz krytyki współczesnej kultury wizualnej i społecznej.

Jakubowicz jest aktywnym członkiem międzynarodowych środowisk artystycznych i badawczych — należy m.in. do AICA (Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki) od 2005 roku oraz OZZ „Inicjatywa Pracownicza” od 2014. Jego interdyscyplinarne podejście ujawnia się także w pracy naukowo-badawczej oraz publicystycznej.

„Arbeitsdisziplin” — apokaliptyczna wizyta strażnika fabryki

„Arbeitsdisziplin” to przede wszystkim wideo przedstawiające umundurowanego strażnika patrolującego za ogrodzeniem z drutu kolczastego przed fabryką Volkswagen w Poznaniu. Elementy instalacji to również lightbox z fotografią oraz bogato dokumentująca teczka pełna wycinków prasowych.

Ta minimalistyczna wizualnie praca niesie ze sobą potężny ładunek znaczeniowy: odwołania do nazistowskiej przeszłości niemieckiego giganta motoryzacyjnego wpisują się w szerszą krytykę współczesnych mechanizmów przemocy i władzy wtłaczanych w codzienną rzeczywistość przestrzeni produkcyjnej i społecznej.

Jakubowicz portretuje przestrzeń pracy jako miejsce opresji, kontroli i wykluczenia, które splata się z historią totalitaryzmu i jego symboliką. „Arbeitsdisziplin” staje się tu nie tylko komentarzem społecznym, ale też swoistym rytuałem pamięci o trudnych do oswojenia aspektach historycznych korporacji i ich relacji do obecności robotniczej klasy.

Dyskusje, które rozgrzały Poznań i środowisko artystyczne

Historia spektakularnej próby wystawienia „Arbeitsdisziplin” na początku XXI wieku odbiła się szerokim echem zarówno między artystami, krytykami jak i wśród mieszkańców Poznania. Pytania o granice wolności artystycznej oraz o to, jak dalece instytucje kultury mogą być niezależne od nacisków politycznych i gospodarczych– są dziś równie aktualne jak przed dwudziestu laty.

Aktualne umieszczenie pracy we własnej kolekcji Galerii Miejskiej Arsenał można odczytać jako akt odwagi oraz przyznanie do błędów z przeszłości – gest wobec historii instytucji i jej publiczności. To także deklaracja ważności sztuki krytycznej i aktywistycznej, która nie boi się trudnych tematów i konfrontowania się z niewygodnymi prawdami.

Głos ekspertów – Magdalena Radomska o sztuce politycznej

W tej opowieści o sztuce społecznie zaangażowanej nie sposób pominąć głosu Magdaleny Radomskiej – doktorki historii sztuki związanej z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz ekspertki od sztuki komunistycznej i postkomunistycznej Europy Środkowo-Wschodniej. Radomska prowadzi badania nad krytyką kapitalizmu we współczesnym świecie sztuki, a jej prace naukowe budują pomost pomiędzy sztuką a polityką.

Z perspektywy Magdaleny Radomskiej „Arbeitsdisziplin” to przykład twórczości będącej świadectwem złożoności relacji pomiędzy historią a teraźniejszością, sztuką a instytucją oraz kapitałem a pracą. To także znakomity przykład neoawangardowej postawy artystycznej, gdzie forma mediów i treść konfrontują widza z nierozwiązanymi problemami społecznymi i ekonomicznymi naszego czasu.

Kalendarium kluczowych momentów:

• 2002 – Pierwsza próba wystawienia „Arbeitsdisziplin” w Galerii Miejskiej Arsenał; ekspozycja zostaje zdławiona przez naciski ze strony firmy Volkswagen i prezydenta miasta.
• 2014–2016 – Rafał Jakubowicz wykładał także w Katedrze Studiów Azjatyckich Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• 2017 – dołączenie Jakubowicza do rady naukowej czasopisma filozoficznego „Nowa Krytyka”.
• 2024 – oficjalny powrót pracy „Arbeitsdisziplin” do Galerii Miejskiej Arsenał oraz zatwierdzenie dzieła jako ważnego elementu kolekcji instytucji.

„Arbeitsdisziplin” Rafała Jakubowicza to dzieło, które nie tylko zwraca uwagę na przeszłość pełną trudnych kontekstów politycznych i ekonomicznych, lecz przede wszystkim na nasze dzisiejsze społeczne realia – opresję przestrzenią pracy, mechanizmy kontroli i presję czasów globalizacji. Praca Jakubowicza prowokuje do myślenia o tym, jak sztuka może pełnić funkcję nie tylko estetyczną, ale również społeczną, edukacyjną i polityczną. Jej powrót do Arsenalu daje jednocześnie nadzieję na poszerzenie dyskusji o granice sztuki krytycznej oraz znaczenie pamięci historycznej dla współczesności.

W Poznaniu znów ożywa dialog między historią a teraźniejszością, a Galeria Miejska Arsenał pokazuje, że jest przestrzenią gotową mierzyć się z własnym dziedzictwem i wyzwaniami nowego wieku.

Marek Wasilewski
(artykuł przygotowany we współpracy z Magdaleną Radomską)