„Tak albo nie i vice versa” – Jarosław Kozłowski zaprasza do gry w poznańskim Arsenału

Poznań po raz kolejny staje się areną niezwykłego artystycznego dialogu, a to za sprawą najnowszej wystawy Jarosława Kozłowskiego, jednej z najwybitniejszych postaci polskiej sztuki konceptualnej. „Tak albo nie i vice versa” – bo taki nosi tytuł najnowsza ekspozycja w Galerii Miejskiej Arsenał – to kolejny rozdział przewrotnej gry artysty z pojęciem sztuki, jej granicami, sensami i formami. Ten efektowny projekt wystawienniczy, kuratorowany przez Marka Wasilewskiego, stanowi zarazem kontynuację i rozwinięcie tematyki obecnej w twórczości Kozłowskiego od niemal pół wieku.

Sztuka jako rozmowa i eksperyment z pojęciem

Jarosław Kozłowski niejednokrotnie pisał, mówił i tworzył na temat swojego rozumienia sztuki, które fundamentalnie różni się od klasycznych modeli. Już manifest „Sztuka jako sztuka” z 1970 roku postawił pod znakiem zapytania utarte schematy definiujące artystyczne dzieło jako wyłącznie nośnik estetycznych wartości. W sercu jego artystyczzej filozofii leży idea, która może nie posiadać nawet materialnej formy, ale bez względu na to, czy przytrafia się nam w postaci tekstu, dokumentacji czy minimalistycznej instalacji—istota tkwi w założeniu, które prowokuje do myślenia, do krytycznej refleksji.

Według Kozłowskiego sztuka to przede wszystkim intencja twórcy i świadome uczestnictwo w jej języku. Nie jest to kategoria obiektywna ani stała – to pole otwarte, pełne znaczeń, zależnych od kontekstu i komunikacji z odbiorcą. „Sztuka spełnia się w kontakcie z odbiorcą, którego zapraszam do rozmowy, do ewentualnej dyskusji” – mówi artysta, podkreślając znaczenie dialogu w procesie tworzenia i odbioru dzieła. Ta postawa sprawia, że każda praca Kozłowskiego staje się zaproszeniem do wspólnej gry intelektualnej, a nawet do toczącej się wręcz artystycznej „kłótni”.

Myśl przewodnia i spuścizna konceptualizmu

Ta idea jest doprawdy bliska również spojrzeniu Jerzego Ludwińskiego – wieloletniego przyjaciela i mentora Kozłowskiego. Ludwiński wierzył, że dzieło sztuki coraz mniej jest przedmiotem materialnym i coraz bardziej staje się faktem, wydarzeniem czy strukturą myślową. Oceniał on, że sama koncepcja wystarczy, by zwolnić odbiorcę do refleksji i uruchomić proces poznawczy. Dla Ludwińskiego artysta jest czymś na kształt badacza czy eksperymentatora, który nie potrzebuje fizycznego obrazu by działać na wyobraźnię widzów i komentatorów.

Z kolei teoria Arthura C. Danto otwiera to rozumienie jeszcze szerzej – wskazuje, że prawdziwe zrozumienie czegoś jako «sztukę» wymaga znajomości kontekstu, teorii i instytucji zwanych artworldem („światem sztuki”) – to właśnie ta sieć nadaje dziełu znaczenie i miejsce w dyskursie. Jarosław Kozłowski chętnie nawiązuje do tej idei, traktując instytucje oraz pojęcia sztuki jak przedmiot własnej analitycznej dekonstrukcji. Przykład? Rysunki wykonane przez niego na odsłoniętej ceglanej ścianie Galerii Miejskiej Arsenał w 2022 roku stały się swego rodzaju tajnym punktem odniesienia dla jego obecnej ekspozycji – ukrytą warstwą dialogu między przeszłością a teraźniejszością.

Manualny gest i estetyczna bezużyteczność

Choć Kozłowski konsekwentnie odrzuca tradycyjne ostentacje estetyki jako główny cel sztuki, nie oznacza to rezygnacji z malarskiego języka czy ręcznie wykonywanych gestów. Przeciwnie – plama koloru, kreska i off-hand notacje są elementami świadomej dekonstrukcji techniki malarskiej. To właśnie ten manualny aspekt działań artysty stanowi podłoże jego konceptualnej wypowiedzi, ale jest przy tym całkowicie bezużyteczny z punktu widzenia tradycyjnych czy użytkowych funkcji obrazu. Jak sam stwierdza: „intryguje mnie koncepcja sztuki o świadomej bezużyteczności”. Bezużyteczność jest tutaj wartością pozytywną, gwarancją autonomii twórczej i wolności artystycznej.

W tych — wydawałoby się prostych — gestach kryje się jednak cała filozofia artystycznego zaangażowania Kozłowskiego, gdzie każda linia jest świadomym znakiem wolności od jakichkolwiek formalnych przymuszeń czy oczekiwań.

Tytuł pełen znaczeń – filozofia niepewności

„Tak albo nie i vice versa” to tytuł ekspozycji, który już sam w sobie stanowi doskonałą metaforę artystycznej refleksji nad naturą poznania i granicami ludzkiego rozumu. Inspiracją dla tej dwuznaczności jest zasada nieoznaczoności Wernera Heisenberga – fundamentalna reguła fizyki kwantowej mówiąca o niemożności równoczesnego precyzyjnego zmierzenia pewnych par parametrów rzeczywistości. To nie tylko naukowa teoria; jest to metafora zamieszania i niepewności w naszych procesach poznawczych w ogóle.

Kozłowski odwraca tradycyjne binarne rozróżnienie między „tak” a „nie”, pokazując ich ciągłe przenikanie i wzajemne negowanie siebie nawzajem. Wprowadza widza w stan epistemologicznej dezorientacji – podobnej do tej znanej z świata fizyki kwantowej – gdzie sam akt obserwacji wpływa na obraz rzeczywistości. Pokazuje też jasno, że poznanie świata — zarówno poprzez pryzmat sztuki, jak i nauki — nigdy nie jest obiektywnie jednoznaczne czy ostateczne. Zawsze zależy od subiektywnego spojrzenia obserwatora.

To zaproszenie do refleksji o tym, co znać można na pewno a co pozostaje w sferze domysłów i względności.

Kalendarium wydarzenia:

• 2022 – wykonanie rysunków na odsłoniętej ceglanej ścianie Galerii Miejskiej Arsenał, które dziś stanowią integralną część kolekcji galerii;
• 2024, maj – otwarcie wystawy „Tak albo nie i vice versa” kuratorowanej przez Marka Wasilewskiego;
• Czas trwania ekspozycji: do końca lipca 2024 roku.

Wystawa Jarosława Kozłowskiego w poznańskim Arsenału to nie tylko prezentacja prac jednego z najwybitniejszych polskich artystów konceptualnych ostatnich dekad. To zaproszenie do gry intelektualnej o granice sztuki oraz naturę poznania. To dialog międzylogiczny pełen sprzeczności i otwartości — czyli takiego miejsca na nową jakość myślenia i przeżywania sztuki potrzebujemy dziś bardziej niż kiedykolwiek.

Zapraszamy do udziału w tej wyjątkowej rozmowie o tym, czym „tak”, „nie” i „vice versa” mogą być nie tylko w sztuce, ale także w codziennym odbiorze świata.

Galeria Miejska Arsenał
ul. Święty Marcin 80/82
Poznań
www.galeriamiarsenal.pl