Opętanie – Kulisy Kultowego Dzieła Żuławskiego

W świecie polskiego kina, kilka filmów zdobyło miano kultowych, a jednym z nich jest „Opętanie”, dzieło Andrzeja Żuławskiego powstałe w trudnych artystycznych warunkach lat 80. Już sama historia jego powstawania świadczy o nieprzeciętnej determinacji twórcy oraz o silnym karze, jaką władze komunistyczne stosowały wobec nielojalnych artystów.

„Opętanie” jest filmem, który powstał po przerwanym przez władze komunistyczne projekcie „Na srebrnym globie”. To złożona historia, w której Żuławski w pełni oddał się swojej wizji artystycznej, tworząc dzieło oniryczne i mroczne. Jego styl, przesycony metafizyką i psychologią, został dostrzeżony na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, gdzie film zdobył uznanie, jednak na rodzimym rynku nigdy nie doczekał się szerokiej dystrybucji.

Ekskurzja w historię pokazuje, że brak oficjalnej dystrybucji „Opętania” w Polsce to nie była przypadkowa decyzja. W PRL-u wiele polskich filmów, które zdobywały uznanie za granicą, były ignorowane lub pokazywane jedynie w niewielkich ilościach na specjalnych pokazach organizowanych przez Dyskusyjne Kluby Filmowe. Tak było w przypadku „Fuch” Jerzego Skolimowskiego, „Miłości w Niemczech” Wajdy czy właśnie „Opętania” Żuławskiego. W sposób jaskrawy ilustruje to relację między sztuką a polityką – władze starały się w ten sposób zdusić głosy niepokornych twórców, którzy wykazywali się artystyczną odwagą i innowacyjnością.

„Opętanie” dla wielu widzów stało się zatem nie tylko utworem filmowym, ale symbolem oporu przeciwko cenzurze i naciskom ideologicznym. Jego przedstawienie zawirowań emocjonalnych oraz głębokich relacji między postaciami uwidacznia metamorfozy ludzkiego ducha skonfrontowanego z opresją i wewnętrznymi demonami.

Film Żuławskiego ze swoimi nietypowymi środkami wyrazu oraz wybitnymi kreacjami aktorskimi (na czoło wysuwają się m.in. role Leszka Możdżera i Krystyny Jandry) przyciąga uwagę jak magnes. Jego ujęcia są niczym wizje ze snu, pełne surrealistycznych obrazów, które prowadzą widza na granicę rzeczywistości i fantazji.

W latach 80. XX wieku, jedyną możliwością do obejrzenia „Opętania” były przeglądy organizowane przez Dyskusyjne Kluby Filmowe. To tylko podniosło rangę tego dzieła – każdy seans był wydarzeniem na miarę uczty duchowej, a widzowie traktowali go jako okazję do smakowania prawdziwej sztuki filmowej.

Dziś „Opętanie” jest uznawane za jeden z najważniejszych filmów w dorobku polskiej kinematografii. Jego kultowy status potwierdzają nie tylko legendy o rzadkich seansach, ale także liczne odniesienia do niego w literaturze czy sztuce. Mimo że nigdy nie doczekało się szerokiej dystrybucji, jego oddziaływanie i wpływ na kolejne pokolenia twórców pozostaje niezatarte.

Andrzej Żuławski swoim „Opętaniem” zapisał się na kartach historii filmu nie tylko jako reżyser, ale jako wizjoner i artysta poszukujący prawdy w świecie pełnym chaosu. Dla wielu jego film to nie tylko historia jednego człowieka – to uniwersalna opowieść o walce z opresją, o pragnieniu wolności oraz o poszukiwaniu sensu w otaczającym nas świecie.