Opętanie: Kultowa produkcja Żuławskiego w cieniu komunistycznej cenzury

“Opętanie”, dzieło Andrzeja Żuławskiego, to film, który zyskał status kultowego, trotz jego trudności w zdobyciu szerokiej publiczności w Polsce. Powstał w cieniu przerwanej przez komunistyczne władze realizacji “Na srebrnym globie”, a mimo międzynarodowego rozgłosu, nigdy nie doczekał się oficjalnej dystrybucji w kraju. To smutny przypadek, który ilustruje złożoną relację między sztuką a polityką w PRL.

Film, nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, jest drugim francuskim dziełem Żuławskiego, którego twórczość od początku wykraczała poza ówczesne ramy polskiej kinematografii. Struktura narracyjna “Opętania”, złożona z metaforycznych i psychologicznych wątków, oraz intensywna gra aktorska przyczyniły się do jego międzynarodowego uznania. Jednakże w zaciszu Polski, filmowi nie przysługiwało to samo zaszczytne miejsce.

Czynnikiem decydującym o braku szerokiej dystrybucji były działania cenzury, które ukarały artystów nielojalnych względem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Żuławski nie był jedynym polskim twórcą, który zmagał się z takim ograniczeniem; również inni reżyserzy, tacy jak Jerzy Skolimowski (“Fuchy”) czy Andrzej Wajda (“Miłości w Niemczech”), spotykali się z nieprzychylną reakcją władz. W rezultacie, polska publiczność mogła jedynie uczestniczyć w sporadycznych pokazach organizowanych przez Dyskusyjne Kluby Filmowe. Zdobycie biletu na “Opętanie” przypominało niekiedy misję wręcz nieosiągalną – a im bardziej film był niedostępny, tym większa wzbierała ciekawość i aura tajemniczości wokół niego.

Nie ma wątpliwości, że “Opętanie” jako dzieło artystyczne przetrwało próbę czasu. Łączy w sobie szereg tematów ważnych dla epoki – buntu, opresji oraz poszukiwania tożsamości. Jego atmosfera jest gęsta, a gra aktorska, zwłaszcza kreacja głównych bohaterów, zapada w pamięć na długie lata. Obraz Żuławskiego stał się symbolem oporu i niezależności myśli artystycznej w czasach trudnych dla Polski.

W latach 80. XX wieku film przyciągał entuzjastów sztuki i kinematografii do Dyskusyjnych Klubów Filmowych – miejsc, gdzie można było nie tylko obejrzeć niedostępne filmy, ale również podjąć dyskusję na temat ich głębokich znaczeń oraz kontekstów historycznych, w jakich powstały. Reakcje widowni na “Opętanie” były często emocjonalne; dla wielu to dzieło stanowiło nie tylko filmowe przeżycie, ale także manifest artystycznego oporu przeciwko cenzurze.

Dziś “Opętanie” Żuławskiego wychodzi z cienia – staje się dostępne dla szerszej publiczności dzięki restytuowanym pokazom oraz dostępności w mediach cyfrowych. Dla nowych pokoleń widzów ten film to nie tylko kawałek historii polskiego kina, ale także droga do zrozumienia skomplikowanej przeszłości Polski i jej artystycznego dziedzictwa.

Niezależnie od tego, czy jest się zapalonym miłośnikiem kina, czy po prostu poszukującym wartościowej sztuki, “Opętanie” pozostaje lekturą obowiązkową. Z pewnością jego przesłanie pozostanie aktualne również dzisiaj w turbulencji współczesnych czasów.