ONA i JA – tajemnica, która trwała 40 lat: niezwykła wystawa w Poznaniu odsłania zaklętą historię dwóch kobiet-artystek

Poznań, miasto z bogatą tradycją artystyczną i historyczną, staje się ponownie świadkiem niezwykłego wydarzenia, które na długo zostanie w pamięci lokalnej społeczności oraz miłośników sztuki. W Galerii ON otwiera się wystawa „ONA i JA” – projekt, który bezceremonialnie łączy przeszłość z teraźniejszością, przekracza granice czasowe i geograficzne, a przede wszystkim odsłania fascynującą opowieść o tajemnicy, kreatywności i kobiecej tożsamości. Bohaterkami tej historii są dwie wielkie artystki – francuska Annette Messager i polska Izabella Gustowska. Choć nigdy się nie spotkały i nie miały okazji współpracować, ich losy oraz twórczość splotły się w wyjątkowy sposób dzięki jednemu znalezisku.

Koperta skrywająca tajemnicę

I wszystko zaczęło się od odnalezienia po latach w pracowni Izabelli Gustowskiej koperty zawierającej prace Annette Messager. Koperta ta miała stanowić integralną część wystawy planowanej przez Galerię ON na przełomie lat 80., ale wydarzenia historyczne tamtego czasu przekreśliły te plany. Wprowadzony w Polsce stan wojenny wymusił zamknięcie galerii, a magazyn z zawartością ekspozycji trafił na boczny tor, potem zaginął – dosłownie rozpłynął się w cieniu politycznych zawirowań. Dziś, po czterdziestu latach, koperta została odnaleziona i stała się początkiem artystycznej podróży pełnej refleksji o pamięci, ciszy i sile sztuki.

Dwie twarze, jedna epoka

Annette Messager i Izabella Gustowska – choć oddzielone żelazną kurtyną i rzeką Odry – łączy pokolenie artystek rodem z lat 40. XX wieku. Annette urodziła się w 1943 roku w Paryżu, Izabella w 1948 w Poznaniu. Choć dzieli je geopolityczny podział oraz odmienne doświadczenia życiowe, ich światy sztuki wykazują zadziwiające pokrewieństwo. Obie działały na pograniczu medium – eksperymentując z fotografią, rzeźbą, instalacją oraz tekstem, tworząc przestrzenie pełne symboliki, refleksji nad kobiecością i tożsamością.

Obie artystki eksplorowały napięcia między tym, co wewnętrzne a tym, co narzucane przez społeczeństwo. Temat kobiety jako konstruktu społecznego nabiera u nich wyjątkowej mocy – walczą z patriarchalnymi stereotypami, przełamują schematy i opowiadają o wielowarstwowości „ja”. Ich prace to manifestacje zmienności i niejednoznaczności tożsamości, a tekst – czy w formie hałasu słów haftowanych lub kolażowanych, czy też lirycznych zapisów – staje się zarówno komentarzem społeczno-kulturowym, jak i intymnym wyznaniem.

Tajemnica sztuki jako klucz

„Istotą sztuki jest tajemnica…” mówi Annette Messager. „Prawdą sztuki jest tajemnica…” dodaje Izabella Gustowska. To wezwanie do zastanowienia się nad tym, co kryje się za powierzchnią dzieła – nad tym, co niewypowiedziane i nieuchwytne. Praca nad nową wystawą jest niejako kontynuacją tej myśli: odkrywaniem zatrzaśniętej na dekady koperty, zgłębieniem relacji między dwoma kobietami-artystkami oraz redefiniowaniem ich wspólnej przestrzeni poprzez czas i pamięć.

„ONA i JA” – wystawa o podróży przez czas i przestrzeń

Projekt jest nie tylko ekspozycją dzieł, ale też zapisem wewnętrznej podróży Izabelli Gustowskiej odbytej podczas pracy nad projektem od lutego do listopada 2025 roku – czyli przez dziewięć miesięcy pasji twórczej, które artystka określa jako „zapis chaosu myśli”. Ta wędrówka jest częściowo metaforyczna, bo prowadzi także przez egzotyczne krajobrazy Archipelagu Galapagos. Wyprawa na wulkaniczną wyspę Isabel staje się areną spotkania między naturą a sztuką, rzeczywistością a wyobraźnią.

Wystawa miesza ze sobą elementy lustrzanych odbić, multiplikacji form i narracji – wszystko po to, by wyrazić złożoność tożsamości i pomnożyć sztukę o nowe znaczenia. Zapętlone motywy prywatnych demonów, cieni czy sobowtórów splatają się ze spektaklem intensywnej przyrody południowoamerykańskiej i rosnącym niepokojem wobec zagrożeń współczesnego świata. To wielowarstwowa opowieść, w której obraz splata się z dźwiękiem oraz obiektami tworzącymi intermedialny pejzaż emocji i refleksji.

Książka-naszkicownik – klucz do interpretacji

Do wystawy dołączono specjalnie przygotowaną książkę-notatnik będącą swoistym dziennikiem artystki. Książka ta to mieszanka tekstów literackich, fotografii oraz fragmentów codzienności – swoisty klucz do zrozumienia intencji Izabelli Gustowskiej i rozczytania niezwykle bogatego kontekstu ekspozycji. Znajdziemy tam nawiązania do wcześniejszych dzieł obu artystek oraz poezję – element istotny do odczytania atmosfery całego projektu.

Kalendarium wydarzeń:

• Luty 2025 – rozpoczęcie prac nad projektem „ONA i JA”, pierwsze inspiracje i zapis chaosu myśli w notatniku Izabelli Gustowskiej.
• Marzec–sierpień 2025 – podróż na wyspę Isabel (Galapagos) oraz gromadzenie materiałów do wystawy i książki.
• Wrzesień–listopad 2025 – finalizacja wystawy, prace kuratorskie pod okiem Marka Wasilewskiego.
• Grudzień 2025 – oficjalne otwarcie wystawy „ONA i JA” w Galerii ON w Poznaniu wraz z premierą książki.

Kurator Marek Wasilewski podkreśla:

„Ta wystawa to nie tylko sztuka dwóch kobiet oddalonych geograficznie i historycznie. To dialog między świadomością a pamięcią, ekspresją a tajemnicą. To swoiste spotkanie artystycznych światów pod jednym dachem Poznania”.

„ONA i JA” to projekt wyjątkowy nie tylko ze względu na artystyczną wartość dzieł Messager i Gustowskiej, lecz także za sprawą swojej inspirującej genezy. To przypomnienie o tym, jak historia może nakładać się na współczesność oraz o roli kobiety-artystki poszukującej swojej tożsamości w świecie pełnym ograniczeń.

Zapraszamy na tę pełną symboliki i refleksji wystawę do Galerii ON w Poznaniu – miejsca, gdzie tajemnica zamknięta w kopercie po 40 latach nabiera nowego życia. Bo jak podkreślają same artystki: „Prawdą sztuki jest tajemnica” – a każda tajemnica zasługuje na swoje odkrycie i opowiedzenie na nowo.