ONA i JA – spotkanie dwóch światów zamknięte w czasie i przestrzeni: historia sztuki, tajemnicy i kobiecej tożsamości w poznańskiej wystawie

W sztuce bardzo często szukamy prawdy. Prawdy o świecie, o samych sobie, o rzeczywistości, której na co dzień nie dostrzegamy. Czasem jednak prawda okazuje się być równie nieuchwytna, co fascynująca – zawieszona między światłem a cieniem tajemnicy. „Istotą sztuki jest tajemnica” – wyznaje francuska artystka Annette Messager, a polska artystka Izabella Gustowska dopowiada: „Prawdą sztuki jest tajemnica”. To właśnie ona staje się przewodnim motywem wystawy „ONA i JA”, która od lutego do listopada 2025 roku wnikliwie i wielowymiarowo odsłania niezwykłą historię, pełną symboli, nieznanych wcześniej faktów i niezwykłych inspiracji.

Dwie artystki, jedna tajemnica

Choć nigdy się nie spotkały, ich losy i twórczość splatają się w sposób niemal mistyczny. Annette Messager, urodzona w 1943 roku, to jedna z najbardziej cenionych postaci francuskiej sztuki współczesnej, mistrzyni instalacji łączących rzeźbę, fotografię i tekst. Jej prace to często prowokujące, przemyślane kompozycje, które eksplorują temat tożsamości, cielesności oraz ograniczeń narzucanych kobietom przez patriarchalne społeczeństwo. Z kolei Izabella Gustowska, pięć lat młodsza od Messager, jest jedną z najważniejszych postaci polskiej sztuki współczesnej, nieustannie zgłębiającą tajemnice własnej tożsamości i kobiecości w kontekście zarówno osobistym, jak i społecznym. Obydwie artystki czerpią z podobnych źródeł – literatury, kina i wydarzeń historycznych – lecz doświadczenia życia po dwóch stronach tzw. żelaznej kurtyny sprawiły, że ich twórcza wrażliwość nabrała odmiennych barw i tonów.

Koperta sprzed czterdziestu lat

Na początku tej historii znajduje się niezwykły artefakt — koperta z pracami Annette Messager. Została odnaleziona po latach w pracowni Izabelli Gustowskiej w Poznaniu i jest świadectwem niedoszłej wystawy planowanej w Galerii ON na początku lat 80. XX wieku. Niestety, stan wojenny w Polsce z 1981 roku brutalnie zamknął galerię i zatrzymał plany ekspozycji tych dzieł w miejscu, które w tamtym czasie tętniło kulturalnym życiem miasta. Koperta zaginęła bez śladu na dekady i dopiero teraz powraca jako symbol niespełnionych marzeń oraz zapomnianej historii artystycznego dialogu.

Wyjęcie jej ze wspomnieniowego zapomnienia stało się impulsem do uruchomienia całkiem nowej opowieści – wystawy i projektu „ONA i JA”, które nie tylko przypominają ten epizod, ale też reinterpretują go z perspektywy nowych czasów i nowych pytań o sztukę i tożsamość.

Między podróżą a refleksją

„Notatnik i wystawa ONA i JA to zapis chaosu myśli i różnorodnej codziennej pracy – pisze Izabella Gustowska – to dziewięć miesięcy intensywnych przeżyć od lutego do listopada 2025 roku. W czas ten wpisują się krótkie podróże, duchowe poszukiwania oraz fascynacje, które znalazły swój ślad w tym projekcie”.

Jednym z kluczowych elementów tego „artystycznego dziennika” była wyprawa na wulkaniczną wyspę Isabel należącą do archipelagu Galapagos. Ta egzotyczna podróż stanowi pretekst do szerokiego spojrzenia na temat multiplikacji tożsamości – a zarazem sygnał do rozszczepienia odbić w lustrach rzeczywistych i metaforycznych. Idea zapętlenia twarzy, sobowtórów czy wewnętrznych demonów staje się tutaj rodzajem literacko-plastycznego rytuału oczyszczenia i odnalezienia nowego języka wyrazu.

Przestrzeń między… tekstem a obrazem

Intermedialna forma wystawy łączy różnorodne media: fotografie, obiekty przestrzenne, kolaże tekstowe oraz dźwiękowe pejzaże tworzą wielowarstwową opowieść. Jej bardzo osobisty charakter ujawnia się stopniowo – jak dobieranie fragmentów lustra do układanki złożonej z emocji, pamięci i aktualnych problemów świata pogrążonego w chaosie.

Ważnym elementem ekspozycji jest towarzyszący jej „Notatnik z podróży” – książka wydana specjalnie na tę okazję, zawierająca kompozycję zdjęć, fragmentów tekstów, wierszy oraz nawiązań do wcześniejszych dzieł obu artystek. To swoisty klucz do lepszego zrozumienia złożonej wizji wystawy – przepisu na odczytanie historii nie tylko dwójek kobiet-artystek, lecz także ich bardziej uniwersalnych refleksji o kobiecości i archetypach kulturowych.

Kalendarium wydarzeń związanych z wystawą ONA i JA:

• Luty 2025 – rozpoczęcie pracy Izabelli Gustowskiej nad projektem; odkrycie koperty z pracami Annette Messager; początek podróży twórczej i notatnika.
• Wiosna 2025 – podróż na wyspę Isabel (Galapagos), eksploracja motywów podwójnej tożsamości i natury.
• Lato 2025 – etap intensywnego komponowania instalacji intermedialnej; tworzenie dzieł mieszczących fotografie, rzeźby i teksty.
• Jesień 2025 – finalizacja projektu; przygotowanie książki-notatnika; rozpoczęcie promocji wystawy.
• Listopad 2025 – otwarcie wystawy „ONA i JA” w poznańskiej Galerii ON pod kuratelą Marka Wasilewskiego – powrót po dekadach jednej z najważniejszych lokalnych przestrzeni artystycznych.

Kuratorskie spojrzenie

Marek Wasilewski, kurator projektu, zauważa: „Ta wystawa jest jak otwarcie dawno zamkniętej tajemnicy – dialog między dwoma artystkami odbywa się ponad granicami czasu i politycznych barier”. Ta refleksja doskonale oddaje klimat przedsięwzięcia – opowieści zaklętej w przestrzeni między Francją a Polską, historię o sztuce rozumianej jako nieustanne poszukiwanie prawdy poprzez warstwowe odsłanianie sekretów.

Sztuka jako przestrzeń tajemnicy

„ONA i JA” to znacznie więcej niż wystawa. To intymna rozmowa między dwiema sylwetkami kobiet, które choć fizycznie oddalone geograficznie i historycznie, spotykają się na gruncie uniwersalnej refleksji nad tematem sztuki, ciała i tożsamości. To konserwacja artystycznej pamięci oraz zaproszenie do podjęcia własnej podróży pośród splątanych linii kobiecego doświadczenia oraz uniwersalnych ludzkich zagadek.

Annette Messager i Izabella Gustowska udowadniają tym projektem, że „tajemnica” nie jest przeszkodą ani przeszkleniem — to fundament sztuki samej w sobie. I że być może dopiero poprzez akceptację tej zagadkowości możemy odnaleźć sens w pozornym chaosie.

Poznań raz jeszcze staje się miejscem ważnego wydarzenia na mapie sztuki współczesnej — przestrzenią dialogu, który może trwać wiecznie dzięki sile piękna ukrytej między słowami i obrazami.

Zapraszamy do galerii ON – by odsłonić tę tajemnicę razem z nami.